Interview met textielkunstenares Saar Swinters

Tekst: Elisabeth Maesen

Saar Swinters is de naam. Textielkunstenares is haar functie. 
WERK-STUK wordt het eindresultaat van haar project in Dilbeek. Het jaarthema van Westrand is in seizoen 25-26 rituelen. Samen met het publiek starten we een nieuw ritueel. We laten even alle rompslomp van de dag achter ons alvorens de zaal te betreden. Dat doen we door met servies te gooien waar we al dan niet een woord op noteren. Nadien worden de scherven in een mozaïek gelegd en in een laatste stap gaat Saar Swinters samen met vrijwilligers het patroon overborduren op een kunstwerk. Dit kunstwerk krijgt de naam WERK-STUK.

Een toevallige ontmoeting in Oostende

Zomer 2024, Theater Aan Zee. Tussen twee voorstellingen neem ik de tijd om even in het park rond te kuieren langsheen de installaties voor gezinnen. Mijn aandacht wordt getrokken door een lange tafel: vrouwen zitten er te naaien, bezoekers komen en gaan met kledingstukken, en raken in gesprek. Ik blijf staan bij STIL-LEVEN, een participatief project van textielkunstenaar Saar Swinters voor Cultuurcentrum De Grote Post. 

Bezoekers brengen kledingstukken mee die verbonden zijn aan een dierbare herinnering – aan iemand die gestorven is, verhuisd, of gewoon uit het leven verdwenen. De naaisters driegen/borduren de contouren van het kledingstuk op een groot tafellaken en geven het kledingstuk terug.  Later worden de lijnen ingevuld met andere stoffen. Het enorme tafelkleed wordt gebruikt voor een groot banket waar naast de participanten ook heel wat Oostendenaren aan tafel schuiven. De mensen die ‘gemist’ worden zijn zo symbolisch aanwezig. Het project blijft me bij.

Wanneer we later brainstormen over een nieuwe programmeringslijn rond rituelen, denk ik meteen terug aan dit project. Als we later ook beslissen om graag samen met ons publiek (en bij uitbreiding met diverse inwoners van Dilbeek -oud, jong en alles daar tussenin-) een kunstwerk willen realiseren doorheen het seizoen, contacteren we Saar. Het begin van WERK-STUK.

Wie is Saar Swinters?

Saar Swinters (1987, Gent) is een textiel kunstenares uit Gent die sinds 2021 transitiemomenten, sleutelmomenten in het leven -geboorte, dood en de overgangsmomenten daartussen- onderzoekt via participatieve projecten in samenwerking met sociaal-culturele organisaties en lokale gemeenschappen. Steeds staat hierin centraal dat niets of niemand verloren mag gaan.

Saar verbindt, faciliteert, onderzoekt en creëert rond het thema dierbaar. Ze gebruikt textiel als drager van herinnering, tijd en collectieve ervaring. In haar werk komen verhalen samen over afkomst, identiteit, erfgoed en levenscycli – wat ze zelf dierbaar textiel noemt.

Na haar masteropleiding Beeldende Kunsten aan LUCA School of Arts (Gent, 2011), werkte ze in diverse studio’s en verdiepte ze zich in mode- en theaterkostuumontwerp. Sinds 2020 is ze ook verantwoordelijk voor de coördinatie kostuum/garderobe voor theater-en dansproducties (ondermeer voor Eastman Dance Company, het gezelschap van Sidi Larbi Cherkaoui).

Waarom kiest Saar voor participatie?

Tijdens soloreizen in 2022 naar Ierland en Thailand ontdekte Saar een nieuwe richting: ritueel textiel, migratiesporen in haar familie, en bedreigd textielerfgoed. Ze voelde dat verhalen en tradities vastgelegd en gedeeld moeten worden. Participatieve kunst biedt daarvoor een krachtig middel.

Saar: “Ik kies voor een participatieve kunstpraktijk vanwege het gezamenlijk creëren, het delen van verhalen en om maatschappelijk iets in beweging te brengen. Textiel is daarbij een emotionele drager, een middel om collectieve herinneringen en verhalen binnen een gemeenschap of familie vast te leggen. Kortom ik zie het als culturele textieluitwisselingen en dierbaar textiel, waarbij textiel het medium is om dieper in een familiegeschiedenis te duiken en lokale gemeenschappen te verkennen.” 

In projecten zoals WERK-STUK worden emoties als verlies en loslaten tastbaar (loslaten, breken), collectieve herinneringen worden zichtbaar (de scherven vormen samen een nieuw beeld) en gemeenschap en nieuwe verhalen ontstaan door de ontmoetingen rond het doek, het gezamenlijke borduren en de langdurige zichtbaarheid van het werk. 

Ook eerdere projecten laten dit zien: in Geboortegrond (2022) werkten buurtbewoners samen aan een geborduurde landkaart van hun geboortegrond; in Geboortedeken (2022) werd een patchwork voor een ongeboren kind gezamenlijk voltooid; en in Stil Leven (2023) droegen bezoekers dierbare herinneringsstukken bij die samen een compositie van verhalen en herinneringen vormden tijdens een solidair diner.

Dit participatieve werk verdiept zich in de kracht van textiel via familiewortels, gemeenschapsrelaties en storytelling en volgt alle belangrijke levenscycli – geboorte, dood en alles daartussenin. Het zorgt ervoor dat niets of niemand verloren gaat. Kunst wordt zo meer dan esthetiek: het wordt een middel voor dialoog, reflectie en gemeenschapsvorming.

Wat is WERK-STUK? 

Over breken, leggen, hechten, samen dragen

Wat gebeurt er als iets breekt? In WERK-STUK wordt het breken van een bord niet gezien als verlies, maar als een nieuw begin. Breken wordt een ritueel – een bewuste daad van loslaten, die ruimte schept voor herinnering, herstel en verbondenheid.

De scherven worden niet zomaar achtergelaten. Ze worden verzameld, opgepikt en gelegd op een bed van zand. Een tijdelijk mozaïek ontstaat. Elke scherf vertelt een verhaal. De breuklijnen worden overgebracht op stof en verder uitgewerkt in borduurwerk. Zo ontstaat een innerlijk landschap van wat is doorleefd.

Textiel – zacht, traag en verbonden met het lichaam – vangt de harde vormen van keramiek op. In deze nieuwe materie blijven de breuklijnen zichtbaar. Ze vormen een innerlijk landschap van wat is doorleefd. Door te borduren worden de lijnen niet weggewerkt, maar gehecht: een tastbare herinnering aan wat gebroken werd, en wat we samen opnieuw proberen te dragen.

WERK-STUK laat zien dat uit breuk iets nieuws kan groeien door betekenis te geven aan wat is achtergebleven en het samen te dragen, een plek te geven.

Hoe werkt het concreet?

De eerste 2 fases breken en leggen vormen een nieuw ritueel dat we installeerden bij elke eerste genrevoorstelling van het seizoen. Aan de ingang van Westrand nodigden we bezoekers uit om ‘iets’ achter te laten: een gedachte, een zorg, een eigenschap, een moment. Je neemt een bord, schrijft erop wat je wilt loslaten en gooit het bord dan aan stukken. Je laat dat ‘iets’ achter en maakt zo ruimte voor iets anders. Daarna neem je een scherf legt die in een kader. Zo ontstaat, scherf na scherf, een mozaïek.

Deze mozaïek vormt de basis voor een groot borduurwerk. Samen met een vaste groep naaivrijwilligers en wisselende deelnemers van diverse leeftijden en achtergronden - uit een WZC, Fedasil, een lagere school…- werken we aan het kunstwerk doorheen het seizoen.

In mei 2026 geven we het werk terug aan de gemeenschap, door het een zichtbare plek te geven in het gebouw

Van brokstukken naar een betekenisvol WERK-STUK

WERK-STUK toont hoe uit breuk iets nieuws kan groeien. Door samen te creëren, verhalen te delen en ruimte te maken voor wat was én wat komt.