Interview met de makers van True Copy

In True Copy laat BERLIN in haar kenmerkende stijl verschillende werelden en realiteiten op het podium samenvloeien. Samen met haar hoofdpersonage legt ze de vinger op enkele pijnpunten binnen de kunstwereld, maar toont ze ook het universele verhaal van één man die zich staande tracht te houden binnen een web van leugens. Of zijn het variaties op de waarheid? 

“Waarom moet een kunstwerk authentiek zijn, als iedereen het voor echt aanziet?” 
Lees hier het interview van Gilles Michiels, onze theaterinleider met de makers van deze voorstelling: Bart Baele en Yves Degryse. 

Op 6 mei 1994 vallen de gendarmes binnen op het Franse landgoed van Geert Jan Jansen. Ze stoten er op meer dan 1600 werken van grootmeesters als Picasso,Dalí, Appel, Matisse en Hockney. Opmerkelijk detail: het merendeel ervan blijkt geschilderd door een Nederlander. Geert Jan weet gedurende meer dan twintig
jaar de kunstwereld op te lichten. Hij doet dit zo overtuigend dat Picasso en Appel nietsvermoedend echtheidscertificaten uitschrijven bij werk dat hij maakt. ‘Ik ben geen oplichter, ik ben een verlichter,’ zegt hij er zelf over. 

‘Ik denk dat ik hen best wat werk uit handen heb genomen.’ Vandaag hangen er in musea wereldwijd nog steeds enkele werken waarvan niemand vermoedt dat ze eigenlijk van Geert Jan komen. Een spellingsfout in een certificaat dat hij uitschrijft bij een werk “in de stijl van” Chagall doet hem uiteindelijk de das om.
Na BERLINs Perhaps All The Dragons…, waarin Geert Jan reeds opduikt als een van de dertig verhalenvertellers, staat hij in True Copy nu centraal. In de schaduw van de grote meesters, schaaft hij doorheen de jaren aan zijn ambacht. Geert Jans werk en leven is een evenwichtsoefening op de slappe koord tussen fictie en realiteit.

“Ik was hem bijna verleerd”, knipoogt Geert Jan Jansen in 1994 nadat hij zijn handtekening onder het vonnis heeft gezet. Jansen moet verschillende celstraffen uitzitten, maar hij wordt later vrijgelaten. Eén van de redenen: de politie heeft de echte werken en zijn vervalsingen door elkaar gehaald en kan ze niet meer van elkaar onderscheiden. Van ironie gesproken. 

Met zijn verhaal willen BERLIN-makers Bart Baele en Yves Degryse reflecteren over een hypocriete kunstwereld en de waarde van authenticiteit: “Stel dat je in een museum ontroerd wordt door een schilderij, en dat iemand je komt vertellen dat het eigenlijk van Geert Jan is: dan zal zowel de emotionele als de financiële waarde dalen. Hoe komt dat?”

Jullie combineren steevast uiteenlopende kunstvormen. Wat mogen we van True Copy verwachten?

Baele: “We kunnen zeker nog niet alles vertellen: er is bijvoorbeeld een documentair luik dat zich buiten de zaal afspeelt en waarop we zelf geen vat hebben. Maar verder biedt de voorstelling een lezing van Geert Jan Jansen en tonen we ook een atelier, waarin je ziet hoe hij zijn werken vervaardigt. Het gaat er niet louter over het handtekenen en het schilderen, maar ook over de doeken en materialen.”

Degryse: “Dat atelier is gebaseerd op Geert Jans werkplek in zijn Franse kasteel, waarin hij per kunstenaar die hij imiteerde één kamer had. Aangezien elke kunstenaar om aparte documentatie en materialen vroeg, was dat voor hem een ideale manier van werken. Het atelier bevindt zich in True Copy achter een muur, omdat ook bij hem niemand kon en mocht binnenkijken.”

Wat maakt Jansen zo bijzonder als kunstvervalser?

Degryse: “Er zijn een achttiental meesters die hij perfect kan nabootsen. Dat is een ongelofelijk aantal, want de meeste vervalsers geraken niet verder dan een paar. Dat wil nog niet zeggen dat Geert Jan elk schilderij verkoopt. Een kopie van pakweg Breugel zou sneller ontdekt worden tijdens een labotest. Voor een vervalser is het gemakkelijker om in zijn eigen periode te blijven.”

“Geert Jan maakt doorgaans geen kopieën, maar schildert wel in de stijl van een bepaalde kunstenaar. Omdat een artiest meestal verschillende variaties op eenzelfde werk vervaardigt, kan hij er ongemerkt variaties aan toevoegen. Karel Appel en Picasso hebben zoveel versies van hun schilderijen gemaakt dat ze
nietsvermoedend echtheidscertificaten uitschreven voor de vervalsingen van Geert Jan. Vandaag zou er nog steeds werk van zijn hand in grote musea hangen.”

Zijn vervalsers in jullie ogen kunstenaars of misdadigers? In feite stellen zij onze kunstopvatting meer ter discussie dan veel anderen.

Baele: “Zelf noemt Geert Jan zijn vervalsingen geen kunst maar een kunstje. Het staat misschien haaks op zijn daden, maar hij vindt originaliteit heel belangrijk. Zijn huidig werk, dat hij wel met zijn eigen naam  ondertekent, geeft hem daarom ook veel voldoening. Inmiddels heeft hij verschillende expo’s met eigen werk lopen, al blijft hij vooral gekend om zijn vervalsingen. Zijn naam zal hem dus helpen maar ook tegenwerken. Een vervalser die met zijn eigen werk komt aandraven: daar zitten ze in de kunstwereld niet op te wachten. Er zijn nog veel mensen kwaad op hem, zoals kunsthandelaren die zijn werk verkochten.”

Degryse: “Anderzijds kun je je afvragen: waarom moet iets echt zijn als iedereen het toch gelooft?  Wolfgang Beltracchi, een Duitse vervalser, had een schilderij gemaakt dat alle belangrijke kenmerken uit de stijl van een andere kunstenaar verenigde. Diens onwetende vrouw erkende het kunstwerk als een echte en noemde het zelfs het mooiste werk dat ze van haar man gezien had. In haar ogen vormde het dé synthese van zijn oeuvre. Fantastisch, toch?” 

Wilde Jansen ook de hypocrisie aankaarten van de kunstwereld, waar authenticiteit toch ook vooral geld moet opbrengen?

Degryse: “Het hangt ervan af aan wie je die vraag stelt. Geert Jan zelf zal bevestigend antwoorden, al was zijn drijfveer ook financieel. De persoon die hem ontmaskerd heeft vindt zijn antwoord dan weer typisch voor meestervervalsers, die achteraf altijd hun kritische kant zullen benadrukken.” 

Baele: “Veel mensen zijn niet alleen kwaad omwille van de vervalsingen, maar ook omdat Geert Jan  publiekelijk verklaart dat de kunstwereld medeplichtig is. Hij beweert dat zowel galerijen als veilinghuizen maar al te goed van het bedrog wisten.”

Degryse: “De kunstwereld blijft als geheel een markt waarin veel geld te verdienen valt. Ook van de experts die de vervalsers moeten betrappen, kun je je afvragen of het hen enkel om de authenticiteit te doen is. Er spelen zeker ook andere mechanismen. Niemand vindt het leuk om na vijf jaar te ontdekken dat hij een miljoen heeft betaald voor een vervalsing.” 

In oktober versnipperde Banksy’s kunstwerk Het meisje met de ballon zichzelf nadat het voor 1,18 miljoen was geveild. Kan zo’n kritiek iets aan die mentaliteit veranderen?

Degryse: “Het systeem is zo groot dat zelfs Banksy eraan bijdraagt. Doordat het schilderij versnipperd uit de lijst kwam, is zijn marktwaarde alleen maar gestegen. Veelzeggend is dat de koper, die zijn geld had kunnen terugvragen, het onmiddellijk wilde houden. Als de persoon in kwestie het morgen zou verkopen, maakt ze ongetwijfeld winst. Banksy heeft dan wel een systeem bekritiseerd, zijn kunstwerk zal erin blijven circuleren.”

True Copy van Berlin staat op woensdag 12 januari 2022 in Westrand (met publieksbeperking en Covid Safe Ticket) 

Info en tickets